Hoewel Arabella niet tot de bekendste opera’s van Richard Strauss gerekend kan worden, staat de geïnteresseerde liefhebber een schat aan cd- en dvd-materiaal ter beschikking om zich in het werk te verdiepen. Basia Jaworski wijst de weg door het aanbod.
“Teschek, bedien dich!” Je ontkomt er niet aan dat die woorden van Mandryka, eindeloos door Graf Waldner herhaald, zich in je oren nestelen bij het beluisteren van Arabella. “Teschek, bedien dich”, zingt Mandryka, terwijl hij zijn dikke portefeuille tevoorschijn haalt en de bankbiljetten voor de neus van zijn aanstaande schoonvader houdt.
Voor degenen die niet zo bekend zijn met het ‘Weense’: teschek is behalve een persoon die altijd aan het kortste eind trekt ook een kaartspel en wellicht een ‘delicate’ verwijzing naar de verslaving van de graaf, waardoor de familie aan de grond is geraakt, de jongste dochter verkleed als een jongen door het leven moet gaan en de oudste, Arabella, aan de hoogste bieder verkocht gaat worden. Bij wijze van spreken dan.
Richard Strauss’ opera is niet echt bekend. Wees eerlijk: hoe goed kent u het? Ik ben de eerste om toe te geven: tot voor kort kende ik de opera maar zozo. Ooit heb ik het werk gezien (en vergeten) en ooit heb ik iets prachtigs op de radio opgevangen (met Lucia Popp en Bernd Weikl!), maar het is mij nog steeds niet gelukt om de opname te pakken te krijgen. Meer dan een fragmentje hier en daar kende ik verder niet. Leuk niemendalletje, dacht ik.
Maar nu, na een paar weken ‘Arabella-dieet’, ben ik een echte aanbidder van het werk geworden. Hoe dat komt? Voornamelijk door het libretto, denk ik. De opera wordt als een lichte komedie gezien, een soort sprookje waarin alles aan het eind goed gaat komen. Maar is dat echt zo? Ik denk van niet. Eigenlijk is het helemaal geen leuke opera. Want laten we eerlijk zijn: iedereen bedriegt hier iedereen.
Om met Zdenka, de haast ‘afgedankte’ dochter, te beginnen: denkt u echt dat Matteo opeens van haar is gaan houden? Nou, ik niet! Hij moet met haar trouwen, omdat ze hem haar bed heeft ingelokt. En dat terwijl hij dacht dat ze een man was. Maar goed, Mandryka betaalt, en aangezien alles in de opera om geld draait…
Afijn, ga er eens rustig voor zitten, want de opera is het meer dan waard. En er bestaan zo veel goede uitvoeringen!
Otto Schenk (1)
Mocht u de opera nooit eerder hebben gezien, dan doet u er goed aan om met de film van Otto Schenk uit 1977 te beginnen (DG 0743255). Het is ‘larger than life’, met levensechte decors. Daar kan een ‘gewone’ live-voorstelling natuurlijk niet mee concurreren.
Gundula Janowitz is een heerlijke Arabella. Ze is wellicht niet de beste actrice ter wereld, maar haar hoge noten zijn mooier dan mooi. Sona Ghazarian is een goede Zdenka, maar wat de opname – naast de zeer erotisch spelende Wiener Philharmoniker (Solti!) – echt meer dan de moeite waard maakt, is de Mandryka van Bernd Weikl. Daar wil een beetje vrouw zeker door wakker gekust worden.
Ook de kleine rollen zijn fantastisch bezet: René Kollo is een Matteo uit duizenden en ik ken geen betere Fiakermilli dan de jonge Gruberova. En tel daar dan nog de piepjonge (30!) Kurt Rydl als Lamoral en Margarita Lilova als Adelaide bij op. Zonder meer goed.
Hieronder Gundula Janowitz and Bernd Weikl in de laatste akte:
Otto Schenk (2)
We blijven even bij de goede oude Otto Schenk: in 1995 is zijn productie in de Metropolitan Opera opgenomen (DG 0730059). Kiri te Kanawa is een Arabella uit duizenden; er zijn weinig zangeressen die zich met haar kunnen meten in deze rol. Strauss is altijd een beetje haar ‘huiscomponist’ geweest en optisch is zij natuurlijk een Arabella om van te dromen.
Ook haar zusje Zdenka (Marie McLaughlin) is om van te dromen. Iets wat niet van Wolfgang Brendel (Mandryka) gezegd kan worden. Van hem gaat mijn vrouwenhart niet harder kloppen. Christian Thielemann dirigeert goed, maar mist het sensuele van Solti.
Hieronder een scène met Kiri te Kanawa en Marie McLaughlin:
Renée Fleming
En dan komen wij bij Renée Fleming (Decca 0743263), optisch zowat de mooiste Arabella ooit. En niet alleen maar mooi, maar ook zo vol van zichzelf: je ziet haar als het ware de spiegel vragen “spiegeltje, spiegeltje aan de wand…”
Ik kan het natuurlijk niet meer aan Strauss vragen, maar ik vermoed dat Fleming voor hem de model-Arabella zou zijn. Ook vanwege haar fluwelen manier van zingen. Alsof je onder een donzen dekbed bent geland…
Julia Kleiter is een goede Zdenka, maar Morten Frank Larsen (Mandryka) is gewoon Deens. Hij oogt Deens en hij zingt Deens. Jammer, want de regie van Götz Friedrich (Zürich, 2007) is buitengewoon spannend.
Hieronder een scène met Renée Fleming en Julia Kleiter:
Sven-Eric Bechtolf
De nieuwste productie komt uit Wenen (BD EPCO 48D). Sven-Eric Bechtolf heeft mij verbaasd. Hij houdt zich goed aan het libretto en de aankleding is gewoon mooi.
Emily Magee mist het sensuele van een Fleming of Te Kanawa, maar houdt zich goed staand. Genia Kühmeier is een sensationele Zdenka en Tomasz Konieczny een (inderdaad) “Oost-Europeese gastarbeider” met poen. Qua stem kan hij zich zonder meer met Weikl meten.
Hieronder een trailer van de productie:
Lisa Della Casa
En nu even terug in de tijd. Lisa Della Casa is voor mij de Strauss-zangeres. Luister alleen maar naar haar interpretatie van de Vier letzte Lieder! Begonnen als één van de mooiste Zdenka’s groeide zij uit tot de Arabella.
In 1958 heeft zij de rol onder Georg Solti (Decca 4781400) opgenomen. Daar kan ik nooit genoeg van krijgen. Hilde Güden is haar zusje en het duet van de twee meisjes is van een ongekende schoonheid. Twee stemmen die bij elkaar komen en elkaar omhelzen, als waren ze geen zussen maar geliefden. Zo’n perfectie bereik je werkelijk zelden.
En dan de zeer erotische manier waarop Solti met de partituur omgaat… Het is één en al sensueel en feeëriek. Niet alleen wat de zang, maar ook wat de orkestklank betreft. En George London zingt Mandryka. Moet ik nog meer zeggen?
Montserrat Caballé
Montserrat Caballé als Arabella… Vreemd? Welnee! Ze was één van de beste Salomes ooit, wist u dat? En ze is ook een fantastisch sensuele Arabella (BLV 107225). Laat deze opname niet liggen. Zeker omdat Zdenka hier gezongen wordt door de zeer ontroerende Oliviera Miljakovic.
Hieronder Caballé en Miljakovic in het duet ‘Er ist der richtige’:
Engelse Arabella
Arabella is er ook in Engels, gedirigeerd door Erich Leinsdorf (Andromeda andrcd 5013). Onvoorstelbaar hoe anders de opera dan klinkt. Het is alsof je naar pak ‘m beet Vanessa luistert. Iets om over na te denken.
Eleanor Steber mist het fluwele, maar haar betrokkenheid maakt dat je iets meer van de vrouw begrijpt. Ook Hilde Güden klinkt hier anders. Het is alsof zij aan volume en zeggingskracht wint. Ik houd ervan. En dan George London met zijn ‘I am the Mandryka, no one else’. Waarom vind ik het in het Engels nog indrukwekkender dan in het Duits?
Hieronder George London in ‘Wenn aber das die Folge wär gewesen’ (maar dan in het Engels):
Kiri te Kanawa
En dan hebben we tot slot nog Kiri te Kanawa op cd (Decca 4783460). Zdenka (Gabriele Fontana) vind ik te zwaar en in het duet overstemt zij haar zus – niet echt mooi. Tate dirigeert onevenwichtig. Maar wat een Matteo! Peter Seiffert is meer dan heerlijk om naar te luisteren. En ook Franz Grundhebber (Mandryka) maakt de opname meer dan het beluisteren waard.
